Istnieje powiedzenie przypisywane Edwardowi Saidowi, palestyńsko-amerykańskiemu myślicielowi i obrońcy praw Palestyńczyków, o potrzebie wykorzystania “siły kultury nad kulturą siły”.

Po raz pierwszy zetknąłem się z tym powiedzeniem podczas mojej drugiej podróży do Palestyny w maju 2008 roku, jako członek grupy działaczy kultury i pisarzy uczestniczących w pierwszej edycji Palestyńskiego Festiwalu Literackiego.

W tamtym czasie Gaza została właśnie oblężona i miała wkrótce zmierzyć się z pierwszym atakiem militarnym. Mury apartheidu na okupowanym Zachodnim Brzegu nie były jeszcze w pełni zbudowane. Ehud Olmert był premierem, a Benjamin Netanjahu miał rozpocząć niemal nieprzerwane rządy, które doprowadziły nas do ludobójstwa, którego jesteśmy dziś świadkami.

W 2008 roku temat Palestyny był tabu w przestrzeniach kulturalnych, zamknięty w milczeniu przez oskarżenia o antysemityzm. Nawet użycie słowa “apartheid” w odniesieniu do systemu okupacji Izraela budziło kontrowersje, mimo że w 2004 roku Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości uznał budowę muru Izraela na okupowanym Zachodnim Brzegu za nielegalną na mocy prawa międzynarodowego. W tamtym czasie liczba osadników na Zachodnim Brzegu wynosiła 290 697; dziś przekracza 700 000.

Nie trzeba nawet mrużyć oczu, aby dostrzec, jak niesprawiedliwość na przestrzeni ostatnich siedemnastu lat doprowadziła do obecnej katastrofy.

Dekady bezkarności, napędzane miliardami dolarów z kontraktów wojskowych ze Stanów Zjednoczonych, Niemiec, Włoch i Wielkiej Brytanii, stworzyły obecne, potworne poczucie bezkarności Netanjahu, który może przemawiać do niemal pustej sali Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jakby opinia światowa nie miała znaczenia.

A jednak ma. Kultura siły stworzyła fakty na ziemi, które są niezaprzeczalne. Ale legitymacja Izraela na arenie międzynarodowej została zniszczona. Gdyby świat zrozumiał niesprawiedliwość Izraela wobec Palestyńczyków w 2008 roku, a może nawet wcześniej, czego moglibyśmy dziś uniknąć? Być może niektórzy światowi politycy nie zostaliby wybrani, gdyby nie wykazywali solidarności z Palestyńczykami, a nie odwrotnie.

Może wydawać się naiwne zadawanie takich pytań o przeszłość, ale to są pytania, które musimy zadawać o przyszłość. Jednym z głównych obszarów postępu w ciągu ostatnich dwóch dekad była siła kultury: poprzez sztukę, literaturę, film, muzykę i globalne ruchy solidarnościowe.

Cena tego ludobójstwa była niewyobrażalnie wysoka. Ale jeśli Holokaust przyczynił się do stworzenia warunków do powstania Izraela i wywłaszczenia Palestyny podczas Nakby w 1948 roku, to nie jest nieuzasadnione pytać, czy ludobójstwo w Strefie Gazy może stworzyć warunki do innego rozwiązania, opartego na prawie międzynarodowym i równych prawach.

Polityka jest pochodną kultury. Solidarność z palestyńskim ruchem wyzwoleńczym i próby powstrzymania ludobójstwa były bolesne, wiedząc, że równowaga sił zbrojnych zdecydowanie przechyla się w stronę niesprawiedliwości. Jednak po 77 latach globalna świadomość w końcu uległa zmianie.

1948 rok był również znaczący w historii RPA. Był to rok, w którym sformalizowano prawa apartheidu, które nie zostały zniesione aż do 1991 roku. Oczywiście opór południowoafrykański był rdzeniem walki, a wydarzenia takie jak koniec zimnej wojny, wpłynęły na oś czasu wyzwolenia.

Jednakże nie ma wątpliwości, że siła kultury i ruch bojkotu apartheidu odegrały ogromną rolę w tej zmianie.

Jak kultura kształtuje zmiany

Walki wyzwoleńcze nigdy nie są liniowe, a przyszłość często pojawia się w najbardziej nieoczekiwanych miejscach.

Trzydzieści pięć lat po rozpoczęciu ruchu bojkotu w RPA, kluczowym momentem było, gdy Mary Manning, 21-letnia pracownica sklepu, odmówiła sprzedaży grejpfruta w supermarkecie w Dublinie.

Jej akt solidarności doprowadził do strajku, który ostatecznie przyciągnął arcybiskupa Desmonda Tutu do Dublina, co zmieniło profil wówczas głęboko niepopularnej formy obywatelskiego nieposłuszeństwa, jaką często są bojkoty. Dwa lata później Irlandia stała się pierwszym zachodnim rządem, który wprowadził pełny zakaz towarów z RPA.

Dziś solidarność z Palestyńczykami rośnie na całym świecie – od dokerów we Włoszech blokujących transporty broni do Izraela, przez 5000 sygnatariuszy Filmworkers Pledge odmawiających współpracy z izraelskimi instytucjami, po Global Sumud Flotilla próbującą dostarczyć pomoc do Gazy, największy koncert charytatywny w Wielkiej Brytanii na Wembley Arena, bojkoty konsumenckie w supermarketach i żądania wobec UEFA, FIFA i Eurowizji. Wszystkie te protesty na ulicach największych miast świata, wszyscy ci celebryci, pisarze i muzycy dołączający do wezwania o Wolną Palestynę – być może spojrzymy na ten czas jako punkt zwrotny.

Po raz pierwszy od 1948 roku, kiedy rozpoczęła się Nakba, a setki tysięcy Palestyńczyków padło ofiarą czystek etnicznych, zrozumienie doświadczeń Palestyńczyków nie jest już abstrakcyjne – można je poczuć.

Setki milionów ludzi, jeśli nie miliardy, płakały nad obrazami dzieci, matek i ojców, stających w obliczu niewyobrażalnego, razem domagamy się innego świata.

Nadchodząca dekada, nadchodzące lata to szansa dla siły kultury, by wkroczyć w świat politycznej władzy i go zmienić.

Każda walka wyzwoleńcza w przeszłości podążała tą czasem frustrującą, nieliniową ścieżką ku sprawiedliwości, oczerniana, więziona i poniżana, ale na końcu tej długiej drogi jest wolność i ogromna duma z podjęcia ryzyka, by być jej częścią.

Jak powiedział Nelson Mandela, zawsze wydaje się to niemożliwe, dopóki nie zostanie zrobione.