Rozejm wynegocjowany przez prezydenta US, Donalda Trumpa, utrzymuje się już drugi dzień, a skutki 12-dniowej wojny między Izraelem a Iranem stają się coraz bardziej widoczne. Od zniszczonej infrastruktury po osłabione gospodarki, obie strony liczą teraz koszty konfliktu, który wciąż może się na nowo rozpalić.
Podobnie jak w przypadku wcześniejszych wojen na Bliskim Wschodzie, takich jak wojna arabsko-izraelska w 1967 roku czy wojna Jom Kipur w 1973 roku, konfrontacja, która rozpoczęła się 13 czerwca, miała symboliczne znaczenie. Trwająca 12 dni wojna nawiązywała do liczby 12, która ma szczególne znaczenie kulturowe: Izrael jako naród dwunastu plemion oraz dominująca w Iranie tradycja szyizmu dwunastkowego nadały tej liczbie wyjątkową wagę.
Pomimo rozejmu, amerykański wywiad sugeruje, że wojna może zostać wznowiona. Wbrew deklaracji prezydenta Trumpa, że zdolności nuklearne Iranu zostały “całkowicie zniszczone”, zapasy uranu Iranu wydają się w dużej mierze nienaruszone.
Konflikt pozostawił głębokie ślady zarówno w Iranie, jak i Izraelu, zakłócając regionalne łańcuchy dostaw i wywołując reperkusje na globalnych rynkach energii i handlu. Choć rozejm trwa, pełne koszty tej wojny dopiero się ujawniają.
Koszty Iranu
“12-dniowa wojna między Iranem a Izraelem w czerwcu przyniosła znaczne straty gospodarcze w całym regionie, choć obciążenie było nierównomierne” – mówi Andreas Krieg, profesor nadzwyczajny King’s College London i dyrektor MENA Analytica.
Iran, już wcześniej dotknięty dekadami zachodnich sankcji, poniósł cięższe straty.
W wywiadzie dla TRT World Krieg, analityk obrony, szacuje całkowite straty bezpośrednie i pośrednie na 24–35 miliardów dolarów, co odpowiada około 6,3–9,2% szacowanego PKB Iranu wynoszącego 380 miliardów dolarów.
Amerykańskie i izraelskie ataki osłabiły infrastrukturę nuklearną Iranu i spowodowały gwałtowny spadek eksportu ropy naftowej z Teheranu. Zniszczenia instalacji energetycznych i infrastruktury wojskowej grożą pogłębieniem strukturalnych słabości Iranu i opóźnieniem jego odbudowy po wojnie.
“Wojna pogłębiła fiskalne i społeczne wyzwania Iranu, z trwałymi konsekwencjami dla jego wewnętrznej stabilności” – mówi Aimen Jamil, ekspert ds. Iranu z Islamabadu.
Koszty USA i Izraela
Izrael wydał około 5 miliardów dolarów w pierwszym tygodniu ataków na Iran, przy czym dzienne koszty wojny wynosiły 725 milionów dolarów – 593 miliony na operacje ofensywne i 132 miliony na obronę i mobilizację.
Systemy antyrakietowe kosztowały Izrael od 10 do 200 milionów dolarów dziennie, według The Wall Street Journal.
Gdyby konflikt trwał pełny miesiąc, całkowite koszty mogłyby przekroczyć 12 miliardów dolarów, szacuje Aaron Institute for Economic Policy.
Izrael, choć gospodarczo bardziej odporny, również poniósł straty, jak zauważa Krieg.
Szacuje on straty na 11,5–17,8 miliarda dolarów, co odpowiada 2,1–3,3% PKB Izraela wynoszącego 540 miliardów dolarów.
“Te liczby obejmują wydatki wojskowe, zniszczenia infrastruktury oraz przechwycenie ponad 400 irańskich rakiet” – dodaje Krieg. „Ale poza bezpośrednimi kosztami istnieje głębsza warstwa zakłóceń. Sektor high-tech Izraela, odpowiedzialny za 64% eksportu i jedną piątą PKB, ucierpiał z powodu braków kadrowych, gdy tysiące rezerwistów zostało odwołanych z kluczowych ról.”
Zamknięcia firm, zawieszenie lotów komercyjnych i luki kadrowe w rolnictwie i budownictwie pogłębiły napięcia gospodarcze. Te koszty alternatywne, w tym wstrzymane inwestycje i opóźnione megaprojekty, mogą mieć długotrwałe konsekwencje” – mówi Krieg.
Rozpoczął się także widoczny exodus.
Wszystkie te czynniki sprawiły, że wojowniczy rząd Izraela ponosi konsekwencje, co doprowadziło do “widocznego exodusu” obywateli Izraela z podwójnym obywatelstwem, zaniepokojonych częstotliwością i zasięgiem ataków rakietowych na strategiczne miejsca, takie jak rafinerie ropy naftowej i duże miasta, jak zauważa Krieg.
Centralne Biuro Statystyczne Izraela szacuje, że w 2024 roku kraj opuściło ponad 80 000 Izraelczyków, co odpowiada najwyższej liczbie od założenia państwa syjonistycznego w 1948 roku. Od października 2023 roku wyjechało już prawie pół miliona osób.
Ponad 10 000 Izraelczyków ewakuowano w pierwszym tygodniu wojny, a ponad 36 000 złożyło wnioski o odszkodowanie, według izraelskiego Urzędu Podatkowego.
W obliczu rosnącego deficytu budżetowego rząd rozważa cięcia wydatków, podwyżki podatków lub zwiększenie zadłużenia, co może podnieść dług publiczny powyżej 75% PKB.
Ministerstwo Finansów, ostrzegając przed kurczącymi się rezerwami, zażądało 857 milionów dolarów na obronę, jednocześnie proponując cięcia w wysokości 200 milionów dolarów w sektorach zdrowia, edukacji i usług społecznych.
W kontrowersyjnym posunięciu rząd Izraela niedawno nałożył zakaz podróży na żydowskich obywateli, najwyraźniej w celu spowolnienia tego odpływu.
Eksperci postrzegają to jako oznakę rosnącej niepewności Izraela i szkód reputacyjnych wynikających z różnych wojen, w które się angażował. Ofiary cywilne w Gazie, Libanie i teraz w Iranie doprowadziły do powszechnego międzynarodowego potępienia rządu Netanjahu, w tym oskarżeń o działania o charakterze ludobójczym.
“Zaufanie inwestorów i wsparcie diaspory słabną” – mówi Krieg. “Rozprzestrzenia się poczucie, że państwo nie jest już w stanie zagwarantować bezpieczeństwa pod przywództwem coraz bardziej ryzykownego premiera” – dodaje Krieg.
Podczas gdy Izrael “poniósł znaczące koszty” z powodu wielofrontowych operacji wojskowych i zniszczeń infrastruktury spowodowanych irańskimi atakami, które zwiększyły presję fiskalną wynikającą z trwających operacji w Gazie, “odporna gospodarka kraju i znaczne rezerwy zapewniły poduszkę przeciwko natychmiastowej niestabilności” – mówi Jamil dla TRT World.
W porównaniu z Iranem i Izraelem, operacja “Midnight Hammer” przeprowadzona przez Trumpa kosztowała USA “niewielkie wydarzenie fiskalne” – około 1–2 miliardów dolarów, co odpowiada znikomemu procentowi amerykańskiej gospodarki o wartości 28 bilionów dolarów, według Kriega.
USA wysłały 125 samolotów i wystrzeliły dziesiątki bomb penetrujących bunkry oraz pocisków Tomahawk na kluczowe irańskie obiekty nuklearne, w tym Fordow, Natanz i Isfahan.
“Jednakże nawet przy minimalnym bezpośrednim zaangażowaniu finansowym, strategiczne koszty dla USA mogą wzrosnąć, jeśli nastąpi głębsze zaangażowanie. Niestabilność regionalna, zmienność globalnych rynków ropy oraz postrzeganie niespójności w amerykańskiej dyplomacji mogą skomplikować długoterminową pozycję Waszyngtonu na Bliskim Wschodzie” – mówi Krieg.
Zakłócenia w handlu światowym
12-dniowa wojna wpłynęła również na światowy handel i rynki energii z powodu obaw przed eskalacją, ponieważ wielu handlowców obawiało się, że Iran zablokuje strategiczną cieśninę Ormuz, przez którą przepływa jedna czwarta światowego eksportu ropy.
W rezultacie składki ubezpieczeniowe dla tankowców wzrosły, w niektórych przypadkach podwajając się, a koszty transportu wzrosły, po tym jak ceny ropy Brent wzrosły o 15–20%, zanim ustabilizowały się wraz z ustąpieniem obaw o eskalację, mówi Krieg.
“Poza ropą, ucierpiał również szerszy handel. Główne światowe firmy żeglugowe zaczęły zmieniać trasy statków, czarterować jednostki rezerwowe i opóźniać operacje skierowane do Zatoki Perskiej. Te zmiany logistyczne podniosły koszty i wydłużyły czas dostaw, szczególnie wpływając na gospodarki takie jak Indie, Chiny i Europa, które w dużym stopniu polegają na eksporcie energii z Zatoki” – dodaje Krieg.
Inne sektory, od rolnictwa po przemysł celulozowy i papierniczy, również odczuły skutki, ponieważ opóźnienia w transporcie wywołały ukryte koszty.
“Ogólnie rzecz biorąc, wojna ujawniła ekstremalną wrażliwość globalnego handlu na konflikty w Zatoce Perskiej i podkreśliła centralne znaczenie Ormuz jako arterii handlowej świata.”
Jamil zwraca uwagę na dodatkowe skutki dla transportu lotniczego. Powszechne odwołania lotów i zmienione trasy zwiększyły koszty operacyjne linii lotniczych, choć uważa, że te skutki są “ograniczone i tymczasowe” na poziomie globalnym.
