Luciano Zaccara13 czerwca, Izrael przeprowadził zakrojoną na szeroką skalę operację wojskową na terytorium Iranu, atakując cele, które określił jako obiekty nuklearne i wojskowe. Oficjalne oświadczenia izraelskie przedstawiały tę operację jako konieczny środek prewencyjny mający na celu powstrzymanie irańskich ambicji nuklearnych.
Jednakże szerszy kontekst, zwłaszcza czas i natychmiastowe konsekwencje tego ataku, sugerują, że mogły istnieć inne motywy tj., celowe działanie mające na celu odwrócenie uwagi świata od narastającego kryzysu humanitarnego w Strefie Gazy.
Nie jest to spekulacja dla samej spekulacji – opiera się na regionalnym kontekście, trendach dyplomatycznych i izraelskiej strategii.
W obliczu rosnącej presji międzynarodowej związanej z wojną w Strefie Gazy – która trwa już osiemnaście miesięcy – atak na Iran wydaje się mniej odpowiedzią na pilne zagrożenie, a bardziej manewrem mającym na celu zmianę globalnej narracji.
Wojna w Gazie wciągnęła Izrael w jeden z najpoważniejszych kryzysów legitymizacji w jego nowoczesnej historii.
Straty wśród palestyńskich cywilów stały się niemożliwe do zignorowania. Bombardowane są szpitale, pomoc humanitarna jest blokowana, a całe dzielnice zostały zrównane z ziemią.
Międzynarodowe organy prawne – Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Międzynarodowy Trybunał Karny – podjęły bezprecedensowe kroki. Izraelscy przywódcy stoją w obliczu potencjalnych nakazów aresztowania.
Tymczasem, protesty pro-palestyńskie przetoczyły się przez uniwersytety, place miejskie i areny dyplomatyczne na całym świecie.
To właśnie w tym klimacie rosnącej izolacji międzynarodowej doszło do ataku 13 czerwca.
Co istotne, czas ataku zbiegł się z szóstą rundą rozmów nuklearnych między Iranem a Stanami Zjednoczonymi, które odbywały się w Omanie.
Rozmowy które, jeśli zakończyłyby się sukcesem, mogłyby prowadzić do zmniejszenia napięć regionalnych i powrotu do ram porozumienia nuklearnego z 2015 roku.
Dla Izraela to dyplomatyczne otwarcie stanowiło zagrożenie: możliwość, że Iran odzyska pewien poziom normalizacji stosunków z mocarstwami zachodnimi, głównie z USA, w czasie, gdy sam Tel Awiw stoi w obliczu rosnącej krytyki, w tym ze strony tradycyjnych sojuszników, takich jak Kanada, Francja czy Wielka Brytania.
Poprzez eskalację militarną w tym właśnie momencie Izrael nie tylko zakłócił te kanały dyplomatyczne, ale także sprawił, że nagłówki gazet – dotychczas zdominowane przez tragedię w Rafah czy Deir al-Balah – skupiły się na ryzyku wojny z Iranem.
Światowa uwaga z dnia na dzień przesunęła się z oblężenia Strefy Gazy na odnowioną konfrontację izraelsko-irańską. Ta zmiana nie była przypadkowa – była instrumentalna.
Nagle międzynarodowe media zaczęły ponownie przedstawiać Izrael jako państwo zagrożone egzystencjalnie, stawiające czoła wrogiemu, aspirującemu do posiadania broni nuklearnej mocarstwu regionalnemu.
To narracja, którą izraelscy urzędnicy pielęgnują od lat, i która służy oczywistemu celowi: pozwala Izraelowi odzyskać moralną i strategiczną legitymację, zwłaszcza na Zachodzie, przedstawiając się jako bastion przeciwko rzekomej irańskiej agresji.
Rodzime prawdy
Dla premiera Benjamina Netanjahu atak przyniósł również wyraźne korzyści wewnętrzne.
Jego rząd zmaga się z rosnącym niezadowoleniem, szczególnie ze strony rodzin zakładników wciąż przetrzymywanych w Gazie, a także rezerwistów i części izraelskiego establishmentu bezpieczeństwa.
Netanjahu, który stoi na czele najbardziej skrajnie prawicowego rządu w historii Izraela, ledwo uniknął upadku po tym, jak opozycja zgłosiła projekt ustawy o rozwiązaniu Knesetu.
W obliczu oskarżeń o nadmierne działania militarne i porażki dyplomatyczne, spektakularny atak na Iran pozwolił mu zaprezentować siłę i strategiczną klarowność – zmieniając krajową debatę z kwestii odpowiedzialności na kwestie bezpieczeństwa.
Napięcie między Izraelem a Iranem nie jest niczym nowym. Izrael od dawna postrzega irańskie zdolności nuklearne i rakietowe jako bezpośrednie i egzystencjalne zagrożenie.
Wielokrotnie podejmował tajne i jawne działania mające na celu sabotowanie irańskiej infrastruktury nuklearnej, w tym zabójstwa wielu irańskich naukowców zajmujących się energią jądrową.
Działania te były jednak historycznie kalibrowane i ograniczone. Ostatni atak, z kolei był na ogromną skalę, porównywalną z dużym atakiem, który Saddam Husajn przeprowadził w 1980 roku, co wywołało wojnę trwającą osiem lat, która pochłoneła prawie milion ofiar.
Atak miał również miejsce w niezwykle istotnym momencie politycznym.
Bez twardych dowodów na nieuchronne przełamanie nuklearne Iranu – rada gubernatorów MAEA stwierdziła jedynie, że mogłyby to być wojskowe programy nuklearne zakończone w 2003 roku – uzasadnienie dla tak dramatycznej eskalacji pozostaje co najmniej wątpliwe.
Nie ulega jednak wątpliwości, że czas ataku służył bardziej politycznym potrzebom Izraela niż jego natychmiastowym potrzebom bezpieczeństwa.
Przesunął narrację izraelską na nowo. Zasiał podziały wśród międzynarodowych aktorów. Co więcej, kupił Tel Awiwowi czas i przestrzeń polityczną w momencie, gdy globalne oburzenie z powodu Gazy osiągnęło szczyt.
Pomysł wykorzystania działań wojskowych do zmiany dyskursu publicznego lub ucieczki przed presją dyplomatyczną nie jest nowy. Izrael stosował tę taktykę wcześniej.
Bombardowanie irackiego reaktora Osirak w 1981 roku, atak w Syrii w 2007 roku i celowe zabójstwa irańskich naukowców w ostatniej dekadzie odzwierciedlają podobną logikę: działanie jako przekaz.
Tym razem jednak przekaz nie był skierowany tylko do Teheranu – był skierowany do Waszyngtonu, Brukseli i innych: „Zwróćcie na nas uwagę jako obrońców, a nie jako naruszycieli.”
Cena wojny
Nie mniej jednak, takie taktyki mają swoją cenę. Teheran zapowiedział odwet, a region stoi teraz w obliczu ryzyka eskalacji w szerszą konfrontację z udziałem innych państw i aktorów niepaństwowych, a nawet interesów USA w Zatoce – co pokazało nagłe wycofanie części personelu z amerykańskich misji za granicą.
Konsekwencje dyplomatyczne mogą być poważne. Tymczasem Gaza nadal krwawi, a odwrócenie uwagi – choćby tymczasowo skuteczne – nie wymazuje pamięci społeczności międzynarodowej o tym, co tam się wydarzyło.
Co ważne, Globalne Południe nie daje się tak łatwo przekonać do tej zmiany narracji. Wiele krajów Ameryki Łacińskiej, Afryki i Azji, a ostatnio także niektóre kraje zachodnie, otwarcie potępiły działania Izraela w Strefie Gazy i coraz głośniej kwestionują motywy stojące za atakiem na Iran.
Coraz większa świadomość, że eskalacja militarna jest wykorzystywana nie tylko jako środek odstraszający, ale także jako odwrócenie uwagi, staje się coraz bardziej widoczna.
W krótkim okresie Izrael może odnieść sukces w zmianie narracji. Ale w dłuższej perspektywie te taktyki grożą pogłębieniem jego izolacji i utrwaleniem postrzegania cynizmu w jego działaniach strategicznych.
Poważne zmierzenie się z kryzysem humanitarnym w Strefie Gazy, szczere zaangażowanie w propozycje zawieszenia broni i zakończenie operacji karnych wobec cywilów zrobiłyby więcej dla przywrócenia międzynarodowej pozycji Izraela niż jakikolwiek atak rakietowy.
Pytanie brzmi teraz, czy społeczność międzynarodowa pozwoli sobie na rozproszenie uwagi.
Czy też skupi się tam, gdzie należy: na zakończeniu wojny w Gazie, rozliczeniu zbrodni wojennych popełnionych w ciągu tych osiemnastu miesięcy i wreszcie na konfrontacji z politycznymi korzeniami tego trwającego konfliktu.
